Hamza Özçelik/ Berivan Kılıç
Diyarbakır’da Sur Kültür Yol festivali başladı. 9 gün sürecek olan bu festival 40 farklı noktada 500’e yakın etkinlikle memleketin kültürünü, tarihini, edebiyatını ve sanatını geçmişte ki kültür mirasını yaşatacak ve şehirlere marka değeri katacak olan Sur Kültür Yolu Festivali çerçevesinde gerçekleştirilen programlara Özgür WEB TV ekranlarında yayınlanan Açık Kapı programı da katıldı. Filistin- Gazze arasındaki savaştan dolayı konserler iptal edildi ama etkinlikler devam ediyor. Diyarbakır 33 medeniyete ev sahipliği yapmış kadim bir coğrafyada. Sur Kültür Yolu Festivali nezdinde Diyarbakır’ın kültürüne, sanatına ve tarihine katkı sunan, araştırmacı- yazar Veysi Fida, Eğitimci- araştırmacı- yazar Mehmet Tanrıkulu, sosyolog ve psikolog Burhan Geneş,Özgür WEB TV ekranlarında yayınlanan ve uzman eğitmen Av. Aydın Ak'ın sundugu Açık Kapı programının bu haftaki konukları oldu. Ak'ın sorularını yanıtlayan konuklar, Diyarbakır’ın kültürü ve çok dilli yapısı ile şehrin tarihi hakkında önemli bilgiler verdi.
Aydın Ak: İlk konuğumuz araştırmacı yazar Veysi Fida’ya Diyarbakır’ın bilinmeyen yönlerini sormak istiyorum. Bu konuda bize açıklama yapabilir misiniz?
Veysi Fida: Diyarbakır denince hep 12 bin yıllık tarihten dem vururuz. Diyarbakır bir açık hava müzesidir ama maalesef buralı olup burayı bilmeyen çok insan var. Şehrin bilinmeyenlerini bu programa sığdırmak imkânsız. Burası âlimlerin, ariflerin, ediplerin ve mürşitlerin kenti. Geçmiş tarihte yaşayan ve sultanların gözbebeği olan Halid Bin Velid’in rüyası, Selahaddin Eyyubi’nin umudu ve aynı zamanda Ali Emirinin de gönül verdiği bir şehirdir Diyarbakır. Diyarbakır tarihi ile ilgili olarak şunu söylemek istiyorum. Yahudilerin de çok iyi bildiği bir durum ama burada yaşayan çoğu insan bunu bilmez. Diyarbakır Yahudilerin kutsal kitaplarında Kudüs’ten sonra kendilerine vaat edilmiş kan toprak olarak geçer. Kendi inançlarına göre Kan Diyarbakır’dır, plan ve projeler dâhil etmişler bu şehri. Rabbim Yahudilere fırsat vermesin çünkü Kudüs alınırsa sonrası Diyarbakır olur. Ceylan derisi üzerine yazılmış en eski Tevrat Diyarbakır’da bulunur. Bu Tevrat’ta Hz. Süleyman ile ilgili metinlerde şöyle bir ifade var ‘’ biz erimiş madenleri kendisinin hizmetine sunduk’’. Erimiş madenden kasıt petroldür ve bahsedilen bölge Eğil Sahaba bölgesidir. Burası şuanda 13 bin varil üretilen merkez konumunda.
Aydın Ak: İkinci konuğumuz Eğitimci- Yazar Mehmet Tanrıkulu hocamıza Diyarbakır’ın hem eğitim hayatı hem de edebiyat, kültür, sanat konusunda birkaç cümle rica ediyoruz?
Mehmet Tanrıkulu: Diyarbakır kadim bir kenttir. Burada böyle güzel etkinliklerin yapılması gerekiyor. Nitekim Diyarbakır tarihle eşdeğerdir. Dünyada ilk yerleşim yerlerinden bir tanesi olan Çayönü’ne uzaklığımız 60 km. Tarih beraberinde edebiyatı da getirdi. Diyarbakır çok dinli ve çok dilli bir yer, insanoğlu da dille anlaştığı için dilin çıkışı ile beraber edebiyatta ortaya çıktı. Edebiyatı oluşumunda en büyük pay Diyarbakır’a düşmüştür. Evliya Çelebi Diyarbakır için şöyle demiştir ‘’ gözünüzü kapatıp Diyarbakır sokaklarını gezdiğiniz zaman hiçbir şey bulamazsanız bile bir şair, bir yazar ve bir müteferrikle karşılaşırsınız. Geçmiş tarihlere baktığımız zaman Diyarbakır Birçok müteferrik yetiştirmiştir. Gazze- Filistin olaylarına gelecek olursam Kudüs’teki işgal yıllardır her Müslümanın içinde bir yaradır. İnşallah en kısa sürede içimizdeki yara söner.
Aydın Ak: Burhan Legeş Bir sosyolog olarak bu kadim coğrafyada bizleri ne bekliyor?
Kültür siyaset ve ideoloji ve insanlığın ürettiği her şeydir. Dinimizi inandığımız gibi yaşamazsak yaşadığımız gibi inanmaya başlarız. Gazze- İsrail savaşının son bulmasını temenni ediyoruz. Umarım Ortadoğu'ya bir barış gelir, bizde kendimizi kendimizden tanırız. Çok iyi bir Müslüman olduğumuzu söyleyemem, içim yanıyor.
Aydın Ak: Diyarbakır’ın Dünyadaki önemi nedir?
Veysi Fida: Hepimiz Diyarbakır’da yer alan Zerzevan Kalesi yeni keşif edilmiş bir alan. Burası geçmiş yıllarda Roma- Bizans hakimiyetinde kalmış bir bölgeydi. Zerzevan’ın en önemli hususu Mithras tapınağıdır. M.Ö Pers kökenli ışık tanrısı olarak bilinen roma askerleri içerisinde, ölümsüz ve asla yenilmez olarak bilinen Mithras tanrısı ve onun inanış vardır. Çok değerli bir husustur. Zerzevan Kalesi 60 dönümlük bir alan üzerine, kaya oyma biçiminde yer altı şehirleri şeklinde dizayn edilmiş bir yerdir. Diyarbakır’ı fetih etmek isteyenler mutlaka bu yer altı şehrinden geçmek zorundaydı. Tarihte ilk robot Diyarbakır’da yapıldı. İcatlar ansiklopedisine baktığımızda icatlar konusunda ilk sırada Almanya bulunur ama tam tersi, son bir iki yıldır ilk robotun El Ceziri tarafından Artuklu Sarayında yapıldığı ortaya çıktı. Yaklaşık 200 yıl önce El Ceziri’nin yapmış olduğu sibernetik çalışmalar bugün net bir şekilde biliniyor. Diyarbakır Ulu Cami bahçesinde güneş saati var. Bu cami aynı zamanda İslam âleminin beşinci haremi şerifidir. Ayrıca bahçesinde 27 sahabenin yer aldığı tek cami Hz. Süleyman camiidir ve sadece Diyarbakır’da bulunuyor bu. Medeniyet Diyarbakır’dan dünyaya ihraç edildi.
Aydın Ak: Mehmet Tanrıkulu Diyarbakır’ın eğitimi hakkında neler söylenebilir?
Diyarbakır’ın bir milyon 40 bin ciltlik kitaba sahip kütüphaneleri var. Geçmişte buradaki medreselerin çoğunda eğitim verildi. Diyarbakır’a ilim öğrenmeye gelen çok fakih ve bilim adamları oluyordu. El Ceziri’nin Cizre bölgesinden Diyarbakır’a gelmesindeki asıl gaye Artuklu sarayında ilmini ilerletmek. Diyarbakır ilmin merkezi olmuştu o dönemde.