OSMANLI DEVLETİNDE MEDRESE

Osmanlılarda ilk medrese H.731-M.1330,’de Gazi Orhan bey tarafından o tarihte küçük beyliğin merkezi olan İznik’te yapılmış ve burada ilk müderris olarak da Türk âlim ve mütefekkirlerinden Şerefüddin Davud-i Kayseri tayin edilmiştir. Kayserili Davud büyük mutasavvıf Şeyh Muhiddin-i Arabi’nin övey oğlu Şeyh Sadrüddin-konevi’nin halifelerinden tefsir sahibi ve Muhyiddin-i Arabi’nin Fusus -ul hikem’ini şerh eden Kemalüddin Abdürrezzak-i Kâşi’nin (vefatı 730 H.-1339 M.) halifesi olup yüksek tahsilini Mısır’da yapmıştır.

Davud-i kayseri H.751/M.1351’de iznik’te vefat ederek Çınardibi denilen mahalle de defnedilmiştir.Bu zatın alimane ve ârifâne on üç eseri olup bunların Osmanlı müellifleri ile C.1,S.98 Bağdatlı İsmail paşan’ın hediyyetü’l Ârifin,Esmaü’l müellif’in ve Âsarü’l musannifin ismli eserinde C.1,S,567 de vardır.Bu son eser Milli Eğitim bakanlığı neşriyatından olup istanbul’da basılmıştır.

Orhan Gazi 6 Nisan Miladi 1326 Tarihinde Bursa’yı aldıktan sonra beylik merkezini İznik’ten buraya naklederek burada da mevkii itibariyle halk arasında Manastır Medresesi diye meşur olan medresesini inşa ettirmiştir.

Bundan sonra Osmanlı vezir ve beyler beyleri de diğer ümeranın zabt edilen yerlerde cami,medrese mektep imaret vesair tesislerini görmekteyiz ;işte bu suretle az zamanda bu ilmi,içtimai müesseselerle şehir ve kasabalara islam damgası vurularak Türk Yurdu imar edilmiştir.

Edirne’nin 764 H./1363 M.)’de alınmasından sonra fütuhatın Rumeli’de (Balkan yarımadasında ) gelişmesi için devlet merkezi buraya naklolunarak gerek Edirne ve gerek işgal olunan şehir ve kasabalarda muhtelif tarihlerde İslam tesisleri yapılmıştır.

Osmanlı medreselerindeki tedris usulü hiç şüphesiz diğer islam devletlerinde olduğu gibi bir usul takip takip etmiş olup medreselerin adedi arttıkça bunlar da derece ve sınıflarına göre bir tertibe tâbi tutulmuşlardır.Osmanlılarda medreselerin armasıyla vücuda gelen teşkilata ibtida Sultan ikinci Murad zamanında 1421-1451 rastlamaktayız ;çünkü Fatih Sultan Mehmed’in medrese teşkilatına esas olan Tetimme ve Dârü’l-hadis medreseleri yapılmak suretiyle medreseler arasındaki derece farklarını görmekteyiz;bununla beraber Osmanlılardaki esaslı medrese teşkilatını Fatih Sultan Mehmed zamanında görüyoruz bu daha aşağıda Sahn-ı seman medreselerinden bahsederken göstereceğiz.

Osmanlıların ilk bir buçuk asır içinde yaptırmış oldukları medreselerin derece ve sınıf itibariyle en mühimleri iznik,Bursa,ve Edirne’de idi.kuruluşun ibtidalarında iznik medresesi bu beyliğin birinci sınıf medresesi idi;sonra Bursa ‘da yapılan müteaddid medreseler dolaysiyle iznik ikinci dereceye inerek Bursa’daki Sultan medrese’si birinci dereceyi aldı.Edirne devlet merkezi olduktan sonra ikinci Murad zamanında 841 H.(1437 M.)de başlanarak bazı ârızalar sebebiyle 751 H.( 1447 M.) senesinde tamamlanan üç şerefeli cami yanındaki büyük medrese ile Dârü’l hadis o tarihte Osmanlı memleketlerindeki medreselerin üstünde yer aldı ve tedris tahsisatı itibariyle Bursa’daki Sultan medresesi ikinci dereceye indi;üç şerefeli medrese müderrisine o tarihe kadar hiç bir medrese müderrisine verilmeyen yüz akçe yevmiye verildi.Halbuki iznik medresesi müderrisinin yevmiyesi otuz ve Bursa’daki Sultan medresesi müderrisinin ise günde elli akçe idi.

Edirnede’ki üç şerefeli medrese müderrisliğı İstanbul’da Sahn-ı seman medreseleri inşa olunduktan sonra bile bir müdddet ehemmiyetini muhafaza etti,fakat Fatih Sultan Mehmed,bu üç şereflinin yanında bir medrese daha yaptırmak suretiyle bir müderrise verilen yüz akçe yevmiyeyi iki müderrise vermek suretiyle babasının tesisinde değişiklik yaptı ve kendisinin istanbul’da yaptırmış olduğu Sahn-ı Seman denilen sekiz medreseden her birinin müderrisine elli akçe yevmiye verdi.

Sahn-ı medreselerinin yapılması Osmanlı topraklarındaki medrese teşkilatında bir yeniliğe esas oldu; çünkü bu yapılan medreseler ilahiyat ve islam hukuku fakülteleri demekti.İşte bu Sahn-ı medreselerinin yapılmasından sonra Osmanlı medreseleri buna göre ayarlandı.