"Dengbejler, Kürtlerin tarihini, kültürünü ve geleneklerini kuşaktan kuşağa aktaran yaşayan hafızasıdır.
Dengbejlik, Kürt kültüründe sözlü edebiyatın en önemli unsurlarından biridir. Dengbejler, Kürtlerin tarihini, kültürünü, geleneklerini ve değerlerini sözlü olarak aktaran, eğitici, öğretici ve eğlendirici bir rol üstlenen sanatçılardır.
Dengbejlik geleneği, Kürtlerin sözlü edebiyatında binlerce yıllık bir geçmişe sahiptir. Bu gelenek, yazılı kaynakların olmadığı dönemlerde Kürtlerin kültürünü ve tarihini gelecek nesillere aktarmada önemli bir rol oynamıştır.
Dengbejler, genellikle saz ve erbane eşliğinde doğaçlama olarak şarkılar söylerler. Bu şarkılar, aşk, kahramanlık, savaş, göç, doğa, toplumsal sorunlar gibi çeşitli konuları ele alır. Dengbejler, şarkılarında genellikle zengin bir dil ve mecaz kullanır.
Dengbejlik, Kürt kültüründe sadece bir müzik geleneği değil, aynı zamanda bir halkbilim ve tarih geleneğidir. Dengbejler, şarkılarında Kürtlerin tarihini, kültürünü ve geleneklerini anlatır. Bu sayede, Kürtlerin kültürel mirasının gelecek nesillere aktarılmasına katkıda bulunurlar.
Dengbejlik, Kürt kültüründe ayrıca bir sosyal ve kültürel iletişim aracıdır. Dengbejler, şarkılarıyla insanları eğlendirir, eğitir ve bilgilendirir. Bu sayede, Kürt toplumunun sosyal ve kültürel gelişimine katkıda bulunurlar.
Dengbejlik geleneği, günümüzde de Kürt kültüründe önemli bir yere sahiptir. Ancak, bu geleneğin yok olma tehlikesi ile karşı karşıya olduğu da bir gerçektir. Dengbejlik geleneğini yaşatmak ve gelecek nesillere aktarmak için çaba sarf etmek gerekmektedir.
Dengbejliğin Kürt kültüründeki önemini şu şekilde özetleyebiliriz:
Kürtlerin tarihini, kültürünü, geleneklerini ve değerlerini gelecek nesillere aktarmada önemli bir rol oynar.
Kürt toplumunun sosyal ve kültürel gelişimine katkıda bulunur.
Kürtlerin kimlik ve aidiyet duygusunu güçlendirir.
Kürt müziğini ve edebiyatına önemli bir katkı sağlar.
Dengbejlik geleneğinin yaşatılması ve gelecek nesillere aktarılması, Kürt kültürünün korunması ve geliştirilmesi açısından büyük önem taşımaktadır.
Kürt tarihinin ünlü dengbejleri, Kürt kültürünün ve tarihinin önemli bir parçasıdır. Bu dengbejlerin şarkıları, Kürtlerin tarihini, kültürünü ve değerlerini gelecek nesillere aktarmaya devam etmektedir.
Kürt tarihinin en ünlü dengbejlerinden bazıları şunlardır:
Evdalê Zeynikê (1770-1830): Kürt dengbejlik geleneğinin en önemli temsilcilerinden biri olan Evdalê Zeynikê, aşk, kahramanlık, savaş, göç ve toplumsal sorunlar gibi çeşitli konuları ele alan klamlar söylemiştir.Dengbejlik sanatının en önemli ismi ve Kürtlerin Homerosu olarak bilinen Evdalê Zeynikê yöre halkının önemli günlerde klamlarını seslendirdiği efsaneleşmiş bir isim olarak varlığını sürdürüyor.Evdal, 1800 yıllarında Ağrı'nın Tutak ilçesinin Cemalverdi köyünde dünyaya gelmiş ve 110 yıl yaşamış. Dönemin önemli beylerinden biri olan Sürmeli Memed Paşa'nın dengbejliğini yapmış. Toplumun bütün gerçeklerini kılamlaştırmış. Her konuda klam üretmiş. Aşk, ölüm, özlem, barış, siyaset gibi her konuda klam üretmiş. O yüzden toplum onu kendinden biri olarak görmüş ve çok benimsemiş. Halen de düğünlerde, ölümlerde ve diğer toplumsal olaylarda onun klamları söylenir."Evdal, 70 yaşındayken hastalanmış ve kör olmuş. 7 yıl kör kalmış. Evdal'ın Homeros'a benzetilmesinin nedeni de budur. İkisi de yaşadıkları coğrafyada efsaneleşmişler.
Evdal, kör kalınca o sırada kanadı kırık bir turna ona arkadaşlık etmiş. 7 yıl boyunca onun yanında kalmış. Evdal onun kanatlarını tedavi etmiş. Evdal, onunla yatıp kalkıyor, ona klamlar söylüyormuş. Turna iyileştiği halde Evdal'ı bırakıp gitmemiş. Evdal'ın gözleri açıldıktan sonra turna da uçup gitmiş. O yüzden onu tasvir eden mizansel resimlerde hep bir turna var yanında."
Karapetê Xaço (1883-1966): Kürt müziğinin ve edebiyatının önemli isimlerinden biri olan Karapetê Xaço, aşk, kahramanlık ve toplumsal sorunlar gibi konuları ele alan şarkılar söylemiştir. Ermeniolan Kerapet çocukluğundan itibaren Kürt dilinde Kürt halk şarkıları söylemeye başladı ve bu geleneğin sonraki kuşaklara aktarılmasında büyük rol oynadı.
Resoyê Bedlîsî (1888-1975): Kürt müziğinin ve edebiyatının en önemli isimlerinden biri olan Resoyê Bedlîsî, güçlü sesi ve etkileyici yorumuyla tanınmaktadır.
Huseyno (1916-1996): Kürt müziğinin ve edebiyatının önemli isimlerinden biri olan Huseyno, güçlü sesi ve etkileyici yorumuyla tanınmaktadır.
Şakiro (1925-1989): Kürt müziğinin ve edebiyatının önemli isimlerinden biri olan Şakiro, aşk, kahramanlık ve toplumsal sorunlar gibi konuları ele alan şarkılar söylemiştir.Kürtler arasında güzel sesinden dolayı 'KewêRibat' ve 'ŞahêDengbêjan' olarak anılmaktadır. Şakiro kendisi gibi usta bir dengbêj olan 'Resoyê Bedlîsî(Gopala)'nın öğrencilerindendir.
Bu dengbejlerin yanı sıra, Kürt tarihinde birçok ünlü dengbej daha bulunmaktadır. Bu dengbejler, Kürt kültürünün ve tarihinin korunması ve geliştirilmesinde önemli bir rol oynamışlardır.