Günümüz dünyasında kaydedilen teknolojik gelişmeler bireylerin ekran önünde geçirdikleri zamanın artmasına neden olmaktadır. Dijital teknolojiler her yaştan bireyin yaşamında birtakım etkilere neden olmakla birlikte özellikle de çocukların, dijital çağdan en fazla etkilenen gruplardan biri olduğunu söylemek mümkün. Çocuklar, ekranları genellikle eğitim, öğrenme, bilgiye erişim ve iletişim kurma amacıyla kullanırken, dijital platformlar sosyal etkileşim için de bir araç haline gelmiştir. Ayrıca, video oyunları, çizgi filmler gibi içerikler eğlence ve dinlenme amacıyla tercih edilmektedir. Ancak uzun süreli ekran kullanımı, çocukların duygusal gelişimini olumsuz etkileyebilir, psikolojik sorunların ortaya çıkmasına zemin hazırlayabilir ve bilişsel gelişimleri üzerinde de potansiyel olumsuz sonuçlar doğurabilir. Bu etkiler arasında en belirgin olanlar şunlardır:

Dikkat ve Konsantrasyon Sorunları: Uzun süreli ekran maruziyeti, çocukların dikkat sürelerini kısaltabilir. Bu, hem öğrenme süreçlerini hem de günlük hayatta görevlerine odaklanma becerilerini olumsuz etkiler. Çocuklar, dijital ortamda hızlı bilgi akışına alışkın hale gelirken, sabır ve odak gerektiren görevlerde zorlanabilir.

Anksiyete ve Depresyon: Ekran başında geçirilen uzun süreler, çocuklarda sosyal izolasyona, özgüven problemlerine ve kaygı bozukluklarına yol açabilir. Özellikle sosyal medya kullanımı, benlik saygısını zedeleyebilir ve çocuklar arasında karşılaştırmalara, dışlanmaya veya siber zorbalığa yol açabilir. Bu durum, depresyon ve anksiyete gibi psikolojik sorunları tetikleyebilir.

Duygusal Duyarsızlaşma: Ekran bağımlılığı, çocukların gerçek dünyadaki duygusal deneyimlere duyarsızlaşmasına neden olabilir. Dijital ortamda yüzeysel etkileşimler ve duygusal tepkiler, çocukların empati yeteneğini ve duygusal zekalarını olumsuz yönde etkileyebilir.

Uyku Bozuklukları: Ekran bağımlılığı, çocukların uyku düzenini bozabilir. Gece geç saatlere kadar telefon ya da bilgisayar kullanımı, melatonin üretimini engeller ve bu da uyku kalitesini düşürür. Yetersiz uyku, çocuklarda hem zihinsel hem de duygusal sağlık sorunlarına yol açabilir.

Davranışsal Sorunlar: Ekran başında geçirilen uzun süreler, çocukların fiziksel aktivite eksikliği yaşamasına ve aşırı hareketsiz bir yaşam tarzına yönelmelerine neden olabilir. Bu, davranışsal sorunların (örneğin; sinirlilik, aşırı agresiflik, sabırsızlık) artmasına yol açabilir.

Bağımlılık ve Özgürlük Kaybı: Çocuklar, ekranlarla aşırı etkileşime girdiklerinde dijital bağımlılık geliştirebilirler. Bu bağımlılık, çocukların diğer önemli faaliyetlere (okul, aile zamanları, dışarıda oyun) olan ilgilerini ve katılımlarını olumsuz etkileyebilir. Ayrıca, teknolojiye bağımlı hale gelen çocuklar, özgürlüklerini kaybedebilir ve daha pasif bir yaşam tarzı benimseyebilirler.

Ne Yapılmalı?

Ekran bağımlılığı ile mücadelede ailelerin rolü oldukça kritiktir. Aile içindeki sağlıklı alışkanlıklar ve yaklaşımlar, çocukların dijital dünyayla olan ilişkilerini dengelemek ve aşırı ekran kullanımını sınırlamak için güçlü bir zemin sağlar.

1. Ekran Süresi Sınırlaması ve Rutin Oluşturma

Aileler, çocukların ekran kullanım süresini yaşlarına uygun şekilde sınırlamalıdır. Bu sınırlamaların yanı sıra, çocuklar için ekran kullanımının belirli zaman dilimlerinde yapılması önemlidir. Örneğin, okul sonrası veya akşam yemeğinden sonra ekran süresi belirlenebilir. Bu rutin, çocukların ne zaman ekran başına geçeceklerini ve ekran başında ne kadar vakit geçireceklerini anlamalarını sağlar.

2. Ekranları Ortak Alanlarda Kullanma

Çocukların ekran başında geçirdiği zaman, ailelerin denetiminde olmalıdır. Ekran kullanımını aile üyelerinin birlikte vakit geçirebileceği ortak alanlarda yapmaya özen gösterin. Çocukların odalarına televizyon veya bilgisayar gibi dijital cihazların yerleştirilmesi, ekran bağımlılığını artırabilir ve ebeveynlerin çocuklarının ekran alışkanlıklarını takip etmelerini zorlaştırır. Ekranlar, oturma odası veya yemek odası gibi ortak alanlarda bulundurulmalıdır.

3. Ekran Başında Zaman Geçirirken Katılım

Çocuklar ekranla vakit geçirdiğinde, ebeveynlerin katılımı çok önemlidir. Çocuğun izlediği içerikleri birlikte izlemek veya oyun oynarken yanında olmak, aile içindeki bağları güçlendirir ve ekranın sağlıklı kullanımını teşvik eder. Ayrıca, bu etkileşim, çocuğun ekranla olan ilişkisini daha anlamlı kılacak, aile içindeki iletişimde daha açık bir kanal oluşturacaktır. Çocuklarla birlikte kaliteli ekran zamanı geçirmek, onların dijital dünyanın ne kadar eğlenceli olduğu kadar öğretici ve güvenli bir alan olabileceğini anlamalarını sağlar.

4. Alternatif Etkinlikler Sunma

Ekran süresinin azaltılması için alternatif etkinliklerin teşvik edilmesi önemlidir. Çocuklar ekran kullanımı dışında başka faaliyetlere yönlendirilmelidir. Fiziksel aktiviteler (bisiklet sürmek, koşmak, yürüyüş yapmak), sanatsal etkinlikler (resim yapmak, müzik aleti çalmak, el işi yapmak), kitap okuma ve yaratıcı oyunlar (legolarla oynama, hikaye yazma gibi) çocukların ekran dışı dünyalarına geçiş yapmalarını kolaylaştırabilir. Ayrıca, çocukları arkadaşlarıyla dışarıda oynamaya teşvik etmek, ekran bağımlılığını önlemek için etkili bir yöntemdir.

5. Ekran Kullanımına Pozitif Alternatifler Sunma

Ekran kullanımını, eğitici ve öğretici içeriklere yönlendirebilirsiniz. Eğitici oyunlar, bilimsel içerikler veya kültürel anlamda zengin medya araçları çocukların zihinsel gelişimine katkı sağlayabilir. Ancak, bu içeriklerin de süreleri kısıtlanmalı ve çeşitlendirilmelidir. Aileler, çocuklarının izlediği içeriklerin türüne dikkat ederek, onların yaratıcı ve zihinsel gelişimlerine katkı sağlayacak kaliteli içeriklere yönlendirilmesi konusunda rehberlik etmelidir.

6. Aile İçi Etkileşimi Artırma

Aile içindeki kaliteli zaman, çocukların ekran başında geçirdiği süreyi dengelemenin en etkili yoludur. Aile üyeleri, haftada en az bir kez "ekransız" etkinlikler düzenlemelidir. Bu etkinlikler, oyun oynamak, birlikte yemek yapmak, hikaye anlatmak veya dışarıda yürüyüşe çıkmak gibi aktiviteler olabilir. Ekransız zaman dilimleri oluşturmak, çocukların sosyal becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur ve ekranın dışında başka dünya keşfetmelerini teşvik eder. Ayrıca, bu tür etkinlikler çocukların aileleriyle bağlarını güçlendirir, duygusal ve psikolojik güvenliklerini artırır.

7. Ekran Zamanı ve Uyku Düzeni

Ekran kullanımı, çocukların uyku düzeni üzerinde doğrudan etkilidir. Yapılan araştırmalar, akşam saatlerinde ekran başında fazla vakit geçirilen çocukların uyku kalitesinin düştüğünü ve uykuya geçişlerinin zorlaştığını göstermektedir. Bu nedenle, çocukların akşam saatlerinde ekran kullanımlarını sınırlamak, daha sağlıklı bir uyku düzeni için gereklidir. Ekranlardan yayılan mavi ışığın uyku hormonu olan melatoninin üretimini engellediği bilinmektedir, bu yüzden ekran kullanımını yatmadan en az bir saat önce durdurmak önerilmektedir.

8. Dijital Cihazlara Duygusal Mesafe Koyma

Aileler, çocukların dijital cihazlarla olan ilişkisini sağlıklı bir şekilde denetlemeli ve bu ilişkiye duygusal mesafe koymaları gerektiğini öğretmelidir. Dijital medya, sosyal medya ve video oyunları çocukların duygusal dünyasını etkileyebilir. Özellikle sosyal medya, özsaygı ve kimlik gelişiminde önemli bir rol oynar. Çocuklara sosyal medya kullanımı hakkında bilinçli yaklaşmaları, çevrimiçi ve çevrimdışı dünyalar arasındaki dengeyi kurmaları gerektiği anlatılmalıdır. Bu yaklaşım, çocukların dijital cihazlara duygusal bağımlılığını önlemeye yardımcı olur.

9. Örnek Olma ve Model Davranışı

Aileler, ekran kullanımında çocuklarına örnek olmalıdır. Çocuklar ebeveynlerinin davranışlarını taklit eder, bu nedenle ebeveynlerin ekran kullanımını sınırlaması, çocuklarına model olma açısından önemlidir. Aile üyeleri, ekran başında geçirdikleri zamanı kısıtlayarak ve aile içindeki diğer etkinliklere odaklanarak çocuklarına sağlıklı alışkanlıklar kazandırabilir. Ayrıca, ebeveynler birlikte kaliteli vakit geçirmek için ekranlardan uzak zaman geçirebilirler.

Son olarak ebeveynler, eğitimciler, ruh sağlığı uzmanları ve toplumun tüm paydaşları, çocukları dijital dünyanın potansiyel zararlarından korurken, aynı zamanda teknolojinin sunduğu fırsatlardan yararlanmalarını sağlamak için iş birliği içinde çalışmalıdır.