Çend rojanê verênan de, mi û yew xortê ko delalî ma newe yewbînî şinasna. Ma çend sietî roniştî, ma çaye şimit, galgale kerd. Ma yewbînî naskerd. Badê roniştişî ra, nê embazê delalî çenteyê xo akerd. Yew pîrtûk û yew ferhengêg tera vetê, dergî mı kerdê û vat: ''Embaz, nê pirtukî qey diyari mi şima rê ardê.'' Mi bi leze destê embazî ra pirtukî girewtî. Ez ewilî ewnîyaya pirtukan ra. Dim ra, ma ewnîyayî yewbînî ra, mi riyê embazî de ewnîyayîşê ko weş û xasek vîna. Îno qey mi ewnîyayîşê ko zerrî ra bi. Bi raşt ez bi na diyarî zaf zaf kefweş biya. Embazî û naskerdişê ma bi pirtukan destpêkerdi bi, qey mi zaf muhîm bi. Qey mi diyariya bi pirtukan hetêk ra weş, hetêk ra zî muhîm bi. Bi taybetî ez nê embazê xoyê taybetî ra, bi taybeti sipas kena.
Belê, na diyarîya muhîm ra yew roman, bi nameyê, ''Astorê Tergnayeyî'' bi. Mezg û fikrê mi
de, astor yew heywanê ko weşik, rind, esil û tîtalo. Terqnayene yew çekûyê ka kane,
şinasnaye û şîîrkî ameyêne goşan merdimî. Name û resîme serê qapê pirtukî ez berda wexteko verên, çewres serrê verî ra berda. Ez berda tutîya xo. Ez berda û arda xo.
Ez dûrrî ra şiya. Ez şiya şiwaneyîye. Ez Dorşînê de şiwane biya. Verg kewtêne miyanê
heywananê ma, heywanî hemî terqayayê, remayê, biyê vinî. Bizan kerdêne pirka pirka û
terqnayêne. Mêşinan ningê xo dêne erdro û hetê vergî ra şiyêne. Ez bermêne. Verg
ewnîyanêne mi ra. Vergî ez tersnêne, heywani terqnayêne.
Ez dûrrî ra şiya. Ez şiya biya asparê bozoyî. Mi bozo ''Dîyarê Mêrgan'' de dayêne rewanî. Ez bozoy ra kewtêne, milê mi şikiyayêne. Wexto bozoyî cim verdêne mihinan biyêne hîra hîra û sey bozo bê heş biyêne, terqnayayêne, remêne, xo mîyanê qewlayê welakan de kerdêne vinî. Bi nê hîsanê corînan mi dest bi wendişê romanî kerd. Tedeyî romanî şinasnayê bî. Ez zî eynî mintiqay ra wa. Kalê mi ''Siho leng'' î qisêkerdêne. Vatêne: Serra şewate, Serra Qiyamî, Serra Tenkîlê Pêçarî, Gelîyê Godernê û kiştişê Şex Fexrî ûêb.
Bi raştî, gereka xebatê rexneyê edebî bêrê kerdene. Berhemê yenê nuştene gereka hetê
rexneye edebî û zanista edebîyatî ra bêrê analîzkerdîş. Ez rexnegir niya, ez wendoxa. Ez xo yew rexnegir nêvînena. Çimkî rexnegirî tewrêko bi malûmat, bi zanayiş, bi wendişê ko xorîn bena. Ez nê romanê sey wendoxêke hetê wendişî ra hîsanê xo ra şiroveyanê xo binusnî. Ez zana kê ma rê zî hendî rexneyê edebî zî lazimê. Di hetê rexneyê edebî de, gereka rexnegir xo bi malûmatanê girsan girê bido, xo bi zanayêka zixme hedra bi kero, xo bi wendîşê ko xorîn hemî berhaman re amede bi kero.
Ez wazena ewilî bi hetê şekl û nasnameyê, kamîya romanî sero vinderê. Roman weşanxaneyê Roşna ra, bi edîtoriya mamosta Roşan Lezgînî 2023î de çap biyo. Di sey û neway rîpelo. Roman çar qisman ra ameyo pê. Mamosta Roşan Lezgînî romanî ra teqdîm nuşto. No teqdîm de bi kilmnusî: ''Eno yew romano biyografîk o... Coka ma eşkenê vaje yew romano dokumanter zî.'' Bi raştî xora malûmatê cêrnotan de ameyê dayîş kê, pênaskerdîşê ''dokumanter'' yeno tesdîqkerdiş.
Bi raşti, mamosta Roşan Lezgînî pırtuk bi roman name, pênas kerdo û no roman vato tewrêke: ''romano biyografîk o... Coka ma eşkenê vaje yew romano dokumanter zî.'' Na pênasî tedeyî romanî û mûnitişe romanî yewbînî girewtêne. Roman sey mamosta Roşan Lezgîn vano kê, bi tirkî ameyo nuştene. Mamosta Roşan Lezgînî açarnayo kirmanckî/zazakî. Karekterê û tedeyê romanî qat bi qat ameyê mûnite kerdiş. Hîrê fekkan ra pêserde neqil biyayiş esto. Hîrê vatoxî, di demî nê qatan de ca gênê; Kek Maruf, Daya Omna, Emma Gule, demê viyertinî, demo nikayîn. Karekterê eslî; hedîseyê wexto verên de ameyê virazyene ameyê vatene, ameyê goştaritane û nuştene. Na qata ewîlîya romanîya. Kek Maruf û Xal Hus Qalîkerdox, goşdaritox înê di karekterî qata ewlînêyê. Hem vatoxê, hem goşdaritoxê hem zi nuştoxî inêyê: Maaruf Ataoğlu û Hüseyin Turhallı. Qata diyîn de têkiliyê Daya Omna û kek Marûf ra vîrazya ya. Qata hîreyîn fekkê daya omna ra emma Gûle ra ameya vatiş û bî vatişê daya omna ra bî fekkê kek Marûfî ra ameya vatiş, bi hetê Xal Husî ra ameya nuştiş. Bi raştî no hetra roman tewrêko orîjînal êsêno.
Armanc û tedeyê romanî ma fekkê neqilkerdoxan ra binusne. Emma Gule daya omna ra
vatêne, daya omna kek Marûfî ra vatêne, kek Marûfî zî Xal Husî ra vatêne. Xal Husî zî
nuştêne û ma wendoxan ra vatêne: ''Lajê mi, sey her kesî ez zî rojêk ena dinya ra bar kena şina. Labelê gama ke însan bar keno şîno, gereka xwu dîma yew kîkayyeya rindeke verdo ke her kes xwu rê ayra yew îbret bggero. Enê çîyê ke mi to re qal kerdî tenya hîkayeya şexsê mi nîyê, her keso ke enê erdane ma de cûyayo, hîkayeya hemîne ya. Tayê kesî ameyî zanayiş, biyî efsane, la zafine bêvengena dinya ra bar kerd şiyî.''(rp: 89) No paragraf dano nîşanedayîş ke armancê nuştoxan û goşdarîtoxan beno zelal kerdene.
No roman de yew perspektîfê realîst karîyo şexsî ye ewnîyeno hedîseyan û bi nê hîşmendîya berhemê xo virazna wo. Reyna realîte ya komela kurdan sey yew çimeyê bingeyên a hedîseyanê romanan de ca dano. Bitaybetî romanan de bi çerçawaya tarîxê realî de hedîseyê ke komela kurdan sere ra ravîyerîyayê înan bi teknîkanê romanî ya newe ra mûneno. Roman; ''hafizaya komelkî', terqnayîşê malbatan û kesan, dejê komalkî, dejê tarîxe, dejê kesan sero malûmatê bi hacetê edebîyatî ameyê dayîş. Dejo komalkî dordor beno dejê şexsan. Dejê şexsan dordor beno dejê komalî. Nê wirdê dejî şarê sey ma rê yewbînî ra alozyayê benê. Wendişê no romanî, ez berda tutîtî xo; mi tehma edebîyat girewt. Qey na tehma mi no romanî ra gîrewto reyna, ''embazo delalî'' ra sipas kena.