Zîwan, sîstemo û sîstemo ko bi zanîstî yo. Ziwan, sîstemoko ganî yo. No sîstemo ganî têk perçeyan ra yeno vîraşte. Ziwanê/ dîyalekta zazakî jî înan ra eynîyo. Ganîyê ziwanî dî reyan ra yeno vîraşte; reya xozayî û reya vîraşteyî. Reya vîraşteyî de ziwanê nuştişî de qeydeyî û standartî tesbît bibê, sey awanî û sîstemê ziwanî bêro ca. No karê ziwannasî û ziwannasan o.

Persgîranîye zazakî, ma zanîtênî ku estê û zafê. Înan ra yew; gelo zazakî ziwanê ko ser bi xo wa, dîyalektê ya Kurdî ya, anjî lehçeyê ka Kurdî ya nê? Bî hîşmendîya û fîkrî mîn na persgîranîya ka eslî nîya û karê mîn jî nîyo. No persgîranî karê zîwannasî û zîwannasan no. Dî îno cade lêgerînê û lêkolîna ziwannasî û ziwannasan vato sey, vanî sey û vacê do sey, ey bî xebatanê xo evgo bîyarê ca. .

Persgîranîya ku ez vazena bi nuşninê û bîdî nîşan, standartkerdîşê rastnuştîşe fekan nê dîyalekta zazakî yo. Dîyalekta zazakî de fekê zafê. Fekê Dêrsîm û Gîmgîm, fekê Çewlîk, Fekê Dara Hênî- licê -Pasor, fekê Gel û Amedî, Fekê xarpit î, fekê Siwrek e. Herêm û fekê cê, fek û herêmê xo. Vatîş û vate de zafîya fekan bî mîn dewlemendî ya. La nuşteş de zaf fekê, persgîranîyê ka pîla. Na persgîranîya pîle dî nuşteş te standartkerdîş lazimo

Zîwanê/dîyalekta zazakî heta îka bî reya xozayi cuya wo. Îtayra pey reya raştnuştîşe zazakî ra vîraşteyî lazîmo. La ziwanê zazakî hetê nuştîş ra jî, ziwanêko newîyo. Qayê ku see serra nuştîşe zazakî esto; la ena see serra de jî nuştîş bes namyo kerdîş. Sebabê înan zafîyê, la îtîya cêyê înan noyo.

Qêy Ziwanê/Dîyalekta zazakî, emser parr ra, eyro wîzêrî ra başo. Çînkî noştoxe zazakî, akedemîsyenê zazakî, kovar û komalê zazakî sey verî nîyê, xebatê esta, kar esto, zanîstî esta. Zazayî dînyara bîye wîlla, şîyê ça, evca ziwanê xo parasnenê, musyenê û nûsnenê.

Rastnuştîşê ziwanê/dîyalekta zazakî ra standartkerdîş lazîmo, la sênî? Bî fîkrû hêşmendîya mîn, ez vano ko îno cade êyku xebat kenê gera warê rastnuştî de sazîyêke bîwêrazyê. Îna sazî, sazîyê ka see serrî kar bikero.

Na sazî gera sazîyê apolîtîk bo, sazîyê ka vîjdanî bo. Gelo mûmkîn o? Sazî û apolîtîk! Sazî apolîtîk beno? Belê cuyaye bi xo polîtîk o, la na sazîy senî apolîtîk bêro vîraz ye? Gelo çîyê polîtîk bêvîjdanîyê? Nê. Nê, ez înayî nê vana. Ez vana ku şar îna sazîye bî vêjdanê yo ko hûkmî alîkarî bido; êyke no cade cad kenê, hûkmû na sazîye xo ra û şarî ra pîya bî geyrê ku hûkmê sazî bêro ca. Sazî bê hûkm nêbano. Belê bî fîkrê mîn na sazî apoltîk bena, la bê hûkmê ko bê vîjdanê nê bena. Merdîm eşkeno dînya de na mesela senî na, dînya de na persgîranî ra vato sey, çî amîyo kerdîş, dînyade mînak estê.

Saziya raştnuştişê dîyalekta zazakî gera biwo vîjdanê cîvatî û no vîjdan hûkmê ko zîxm xo bido vîraştîş. Bî mîn sazîya rastnuştîşe daîyalekta zazakî cêrde êykê nusya yên ra pêbêrên:

1-Xebatên û Xebatkarên Akedîmya,

2- Xebatên û Xebatkarên xo bi xo,

3- Xebatên û Xebatkarên kovar û komeleyan,

4- Xebatên û Xebatkarên Enstutîya Kurdî,

5- Xebatên û Xebatkarên Grûba Vate,

6- Xebatên û Xebatkarên Nuştoxan,

7- Xebatên û Xebatkarên Ewropa,

8- Xebatên û Xebatkarên medya û Teknolojî,

9- Xebatên û Xebatkarên werînî,

Yê înê hemi biyêrê pêser, sazîya ka raştî û raştnuştêşê zazakî bî vîrazê. Gelo îno çî ko zaf zoro? Anjî îno xeyalêkê xeyalperesîyo? Çî yê neweyî, çêyê weşû başî bî xeyalanê xeyalperestan yenê ca!