"Cezerî’nin icatları, geçmişin bilgeliğini geleceğin mühendisliğine bağlayan köprüdür."

Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi, bilim ve teknolojiye olan ilgiyi artırmak, gençleri bilimsel keşiflere teşvik etmek ve kentin tarihî mirasına vurgu yapmak amacıyla El Cezerî Bilim Merkezi'ni hayata geçirmeyi planlıyor. Adını, mühendislik ve robotik alanındaki öncü çalışmalarıyla bilinen 12. yüzyılın büyük bilim insanı El Cezerî’den alan bu merkez, hem bölgedeki öğrenciler hem de bilim meraklıları için önemli bir öğrenme ve keşif alanı sunacak. Modern teknolojiyle donatılacak merkez, El Cezerî’nin icatlarını tanıtmanın yanı sıra atölyeler, interaktif sergiler ve bilimsel etkinliklerle Diyarbakır’ı bilim ve inovasyonun yeni adreslerinden biri haline getirmeyi hedefliyor.

İslam'ın Altın Çağı olarak adlandırılan dönemde yaşamış olan İsmâil bin er-Rezzâz el-Cezerî, bilim ve mühendislik alanında çığır açan çalışmalara imza atmış bir Kürt âlimdir. 12. yüzyılda Cizre'de doğan Kürt âlim Cezerî, sibernetik biliminin temellerini atan ve otomasyon sistemleri üzerinde önemli icatlar geliştiren bir mucittir. Onun tasarladığı otomatik makineler ve hidromekanik sistemler, modern robotik mühendisliğinin öncüsü olarak kabul edilir. Leonardo da Vinci'nin çizimlerinde ve tasarımlarında Cezerî'nin eserlerinden esinlendiği yönündeki görüşler, bilim tarihçileri arasında uzun süredir tartışılmaktadır.

Cezerî'nin en önemli eserlerinden biri, "El-Câmi' Beyne'l-İlm ve'l-Amel en-Nâfi' fî Sınâ'ati'l-Hiyel" (Mekanik Hareketlerden Mühendislikte Yararlanmayı İçeren Kitap) adlı çalışmasıdır. Bu kitap, 50'den fazla mekanik cihazın tasarımını ve çalışma prensiplerini içeren bir rehber niteliğindedir. Kitapta özellikle su saatleri, otomatlar, su kaldırma düzenekleri ve müzikli eğlence araçları gibi mekanizmalar detaylı şekilde açıklanmıştır.

Cezerî'nin geliştirdiği en dikkat çekici icatlardan biri, su ile çalışan otomatik makineler ve insansı robotlardır. Örneğin, bir su saatine bağlı olarak çalışan ve belirli zaman dilimlerinde içecek sunabilen bir hizmetçi robot, mühendislik dünyasında devrim niteliğinde bir yenilikti. Ayrıca, Cezerî'nin geliştirdiği krank-mil mekanizması ve valf sistemleri, daha sonra Avrupa'da makinelerin gelişiminde önemli bir temel oluşturmuştur.

Leonardo da Vinci, 15. yüzyılda yaşamış bir sanatçı, mühendis ve bilim insanıdır. Mekanik tasarımları ve anatomi çizimleriyle bilinen Da Vinci, aynı zamanda robot benzeri makineler üzerinde çalışmış ve birçok yenilikçi fikir üretmiştir. Cezerî'nin icatlarıyla Leonardo da Vinci'nin tasarımları arasındaki benzerlikler, onun İslam bilim geleneğinden etkilenmiş olabileceği yönündeki iddiaları güçlendirmektedir.

Özellikle Leonardo'nun 1495 yılında tasarladığı "mekanik şövalye" isimli robotik yapı, Cezerî'nin su ile çalışan otomatlarına benzer bir işleyişe sahiptir. Benzer şekilde, hidrolik sistemler ve su saatleri üzerine yaptığı çalışmalar, Cezerî'nin mirasını devam ettirdiği yönündeki görüşleri desteklemektedir. Ayrıca, Leonardo'nun mühendislik fikirlerinin çoğunu Orta Doğu ve İslam dünyasındaki bilim insanlarının eserlerinden edindiği bilinmektedir. Endülüs, Bağdat ve Şam gibi merkezlerde biriken bilimsel mirasın, Avrupa'ya Arapça çeviriler aracılığıyla aktarıldığı düşünülmektedir.

Cezerî'nin bilim tarihindeki yeri yalnızca icatlarıyla sınırlı değildir; onun çalışmalarının Avrupa'ya olan etkisi de büyük önem taşımaktadır. Osmanlılar ve İslam dünyası, Cezerî'nin eserlerini koruyarak ve geliştirerek Rönesans’a kadar taşımış, bu bilgi birikimi de Leonardo da Vinci gibi sanatçılar ve bilim insanları tarafından değerlendirilmiştir.

Bugün, Cezerî'nin tasarladığı bazı makinelerin replikaları müzelerde sergilenmekte ve onun bilimsel katkıları daha geniş bir perspektifte ele alınmaktadır. Bilim ve mühendislik tarihinde hak ettiği değeri görmeye devam eden Cezerî, Leonardo da Vinci gibi isimlerle kıyaslanabilecek düzeyde önemli bir figür olarak kabul edilmektedir. Onun geliştirdiği mekanizmalar, günümüz otomasyon teknolojisinin temel taşlarından biri olarak değerlendirilmektedir.

Cezerî'nin çalışmalarının Leonardo da Vinci ve diğer Batı Rönesansı dönemi bilim insanları üzerinde etkili olduğu yönündeki görüşler, tarihsel çerçevede güçlü kanıtlara dayanmaktadır. Her ne kadar doğrudan bir bağlantıyı ispatlamak zor olsa da, bilimsel fikirlerin ve teknolojik gelişmelerin kültürler arası etkileşimle şekillendiği gerçeği göz önünde bulundurulduğunda, Cezerî’nin mirasının Leonardo da Vinci'nin eserlerinde iz bıraktığını söylemek mümkündür.