Îzah:Ez do nara pey, no kuncîk de êy kîtab ê/ pîrtûk û hîkayê kî mî wendê bîdî naskerdîş. Kêmanî, nebesî û nîmjetîyê êyê mîn ê.
Nuştox Alî Rîza KALAN o. No Pîrtûk/kîtab bi name yê LÊLÊ ŞODIRÎ DE YEW RAYÎRWAN amîyo vîraştiş, sev û jondes (111) rûpel o. Hetê weşanxanayê Vate ra, serra dîhêzarî û çares dî Stanbol de amîyo çapkerdiş. Denîz GÛNDÛZ edîtorî kerdbî ye. Pirtûke de des (10) hîkaya yan ça gurewt to.
Ez wazena namê nê pirtûk û kareterê cê Azadî ser de taye wînderî. Cînkî nameyê nê pîrtuke '' Lêlê Şodirî de Yew Rayîrwan'', îno name pîrtûke de yew namê hîkaye yo jî. Kareterê na hîkaye namê cê Azad o. Azad xo bi xo qey azadîya xo geyreno, û lêlê şodîrî de bî yo yew rayîrwan, o bîyo namê nê pîrtûkê.
Dî no hîkaye de persgîranîya azadî sero ameyo nuşteş. Na persgîranî ya karektrêrî Azad î tenê nîya. Na persgîranîya ka merdîmatîya, persgîranîya ka Komelîya Kûrdana, persgîranîya Komelîya Zazana jî. Na persgîranîyê ka hem komelî, hemjî şexsîya.
No hîkayede azadî sey çîyê ko bî xebata yena vîraştîş, yena dîyayyîş ameya nuşteş. Azad, azadîya xo sey fîkrêkê vîneno, aye sero mîcadale keno. Evîla azadîya xo vîrazneno, xo keno azad û badocu na azadîya xo dîmra şîno. Yanê evîl kîtaban de fîkrî azadî geyreno û vîrazneno, koyan serdejî nê fîkran pratîk sero şuxulneno.
Fîkrê azadî, fîkrê ko polîtîk o, fîkrê ko û persgîrenêyê ko felsefî ya jî; azadî fîkrê ka ya anjî obje yê ka? Sey fîkrî ka bo tewîr yeno zanayîş û nuşteş, sey obje yêk bo bî tewrêko bîn yeno zanayîş û nuşteş.
Bî gorê yê Azad î, Koyê cayê azadîyê, koyan ra fîkrî azadî ameyêne dîyayîş. La na azadî kotîy cuyena bellî nîyo. Azad vano ez bîya azat, mîn fîkrî azadî zanîsta, la bi bavîlê xo keyê xora kuno tever. Şîno kotî tam bellî nîyo; şîno koyan anjî şehran bellî nîyo. Maya xo ra xatir wazeno, destê ce de bavîlê cê esta!
Dî no hîkaye de sey fîkrê azadî serde hetê felsefe de çar fîkrî/teorîyê azadî serdê ameyê vatîş;
1- Azad dewe de sey bîra bê bînra kewto zerêyê xo, peynî de na bîra bê bînra, bî tekojîna xo vejyeno, şîno tever, roj vîneno, koyan vîneno. Bî fîkranê xo beno azad. Îtyade, alogorîya şîkewtanê Platon ameyo vatîş. Bellê Platon azadî sero kal nêkerdo, felsefeya zanîte û hebûnî sero no alegorî vîraşto. Hîkaye de jî Azat evîlî kîtaban de zanîtîya azadî mîrak keno û a zanîtî serde geyreno. La bi na azadî qayîl nêbeno
2- Azad vano cûya ye merdîmo bî azadî nêbeno, merdîm gera xo bîko azad; îtya de jî sey J.P. Sartre vano kî; ''merdîm mehkûmê azadî yo, no mehkûmîyetê ko bê sinor niyo, no sînor azadîya kesanê bîna no'' no hîkayede no fîkîr Azad î de ca gurewto.
3- Feylesofo Elman Nîçe jî dî Pîrtuka xoya bî name ya ''Zerdeşt No Emîr Kerdo'' vano kê azadî mîyanê şarî de, şarîstana de çînya, nêbena. Nîçe no pırtuk de hîrê dorî Zerdeştê Kalî beno serê koyan û hîr dorê ano mîyanê şarî û şarîstanî.
4- Azad î vatêne; ''Wînî aseno ko cîwîyayîşê bêperodayîş çîn yo. Wînî aseno ke zereyê her cîwîyayîşîde yew lej/pêrodayîş esto'' No fîkrê/ teorîya ser azadî de Hereklîtos ra ca gîno, Locke, J.S. Mîll, Sîpnoza û azadîya polîtîk serde marksîzm de jî ca gurewto; zorakîya tarîxe tekoşîna/mîcadeleyê azadî bî lej/pêrodayîş yeno kerdîş.
Azadî mîyanê şarî ra dûrrî, mîyanê şarîstanan ra dûrrî, koyanê berzan de xo bo xo yena vînayîş. Azad jî dewe de, keyê xo de nêbeno azad. Şîno tever, şîno koyanê berzan sero ayneno û fîkrî azadî beno temam.
No kitab de/ Pîtûk de cayê hîkayan, coxrafya hîkayan ekerdê nîyo. Sey derû dêrê Çemî Pêrî de, nabeyna Dêrsîm û Çewlîk, Ezîrgan, Erzîrum, Gîmêşxane yanê sinora nê Dêrsîm de derbas benê. Nuştoxî îna bî dîzdî zanîte vîraşta, sey bî cîyê xeyalî ameyê nuşteş. Edebîyate no form esto.
Mîjara gîştî cûyayê herême, dewê înan, cuyayîş dewîjan, cuyayîşê dewîtî, dewan de karê xebat înan, cuyayîşo rojanê, cuyayîşo polîtîk, tekîlîya înana rojenan cayê tarîxe hîres û heştî, cuyayê rojenan de têkîlî şarî û dewlete, têkelîya şarî û grubên çekdarê de cuyayê dewîjan û şarê herême ameyo nuştene.
Hîkayê bî gîştî bî fekê Dêrsîm nîyo, nuşteş de sey dî fekan nuşya wo. Ca ca çekuye dî fekan pîya eameyê nuşteş. Yew çeku mîyanê çengalek te dayê nîşankerdîş.
Nê kîtabî de, êya herî bala mîn êncay bî ; zeman û meîkan nêsenê, biyê vînî anjî sey xeyalan emeyê nuşteş, nuştîşê fekan bî dî tewrê fekan çekuyê ameyî nuşteş, wendîşê hîkayan bîyo gîran. Kanco fek ra ameyê nuşteş gîranî vîrazyeno, Mîjarê polîtîk û mîzahî/henêkî tî mîyande nusya yê.
Bî kurte nuştox wazeno, wendekaran bî fîkranê xo yê polîtîk bîdo îknakerîdş. Bi fîkrê mîn, nuştox ca bî ca reseno na armanco xo. Nuştîşê hîkayan bi heta hacetanê edebîyatî dayê nuştîş û serîberdiş bîyo.
Di no pûrtûkê de, nê hîkayan de ez jî resa wa armanca xo, baş bi no pirtuk wendîbî, baş û weş bi nê hîkayeyî bî dîyalekta/zîwanê mayo xo, bî çend cîmleyan/ hevokan analîz kerd. Çî weşo bî dîyalekta/zîwanê mayo xo tewrênê edebîyatî bîwano inê berhaman ra tehma edebîyatî bî gêro.